Cuộc hưu chiến trái phép và sứ mệnh thiêng liêng của nghệ thuật


 

Noel đến gần. Các trận đánh vẫn tiếp tục. Song ở cả hai chiến tuyến, liên quân Pháp Anh và quân Đức xâm lược, người ta nghĩ nhiều đến gia đình, đến quà tặng cho con trẻ, đến những cuộc tụ họp hân hoan… giờ đây vì chiến tranh mà không được hưởng. Ở một bên trận địa, quân Pháp uống rượu vang đỏ và champagne. Binh lính Anh thì lôi rượu whisky và kèn núi ra. Phía bên kia, lính Đức uống bia và trưng ra dọc chiến hào là chính, một số cây thông Noel đã được trang hoàng khá cảm động. Phía quân Đức, binh lính được phép đón vợ hay người yêu đến thăm. Một trong những người may mắn này vốn là một ca sĩ lừng danh trước chiến tranh, Nikolus Sprint. Anh không ỷ vào quy chế nghệ sĩ để từ chối ra chiến trường, việc mà anh coi là một nghĩa vụ yêu nước. Vợ anh, Anna Sorensen, người Thụy Điển, cũng là một ngôi sao ca nhạc. Chiều 24-12, vợ chồng Sprint được mời đến hát cho các sĩ quan cao cấp Đức nghe ở một cung điện Pháp mà bộ tham mưu Đức chiếm giữ. Sau đó, bất chấp nguy hiểm nơi bom rơi đạn nổ, nhất là đối với nữ nghệ sĩ chân yếu tay mềm, hai người thống nhất ra chiến hào đón Noel cùng đồng đội của Sprint, những người chỉ mong mỏi được làm ăn lương thiện trong đầm ấm tình người.

Từ chiến hào Pháp Anh, chợt vang lên tiếng kèn núi, tấu bài hát Noel Stille Nacht (Nacht yên tĩnh). Sprint liền hát theo bằng giọng nam cao của anh. Anh vừa hát vừa tiến ra vùng đất không người rải rác tử thi và vỏ đạn giữa hai phe đối địch. Nhiều chiến hữu và cả vợ anh có ý khuyên anh đừng mạo hiểm. Song anh vẫn bình tĩnh, từ từ tiến lên trong tiếng lòng căng thẳng của hàng trăm người hai bên chiến hào. Không phát đạn nào vang lên như nhiều người lo sợ. Không những thế, viên sĩ quan phụ trách quân Pháp rời khỏi chiến hào trước tiên. Rồi đến viên sĩ quan phụ trách quân Anh. Và viên sĩ quan chỉ huy quân Đức. Do dự giây lát, họ bắt tay nhau và trao đổi vài lời. Cuộc hưu chiến được loan báo. Ba sĩ quan cụng ly. Mấy phát súng cối được bắn lên trời, coi như pháo hoa. Binh lính từ các chiến hào rụt rè đi lên. Đương nhiên, không phải tất cả. Họ xiết tay, ôm hôn nhau, chúc nhau Noel vui vẻ. Họ mời nhau uống rượu, hút thuốc, uống bia, ăn chocolate. Họ đem khoe với nhau ảnh cha mẹ, vợ con hay người tình. Những cây thông Noel được mang đến. Rồi giữa bãi chiến trường lồng lộng ánh trăng, một linh mục người Scotland làm lễ cầu phúc cho mọi người. Không khí trang nghiêm và linh thiêng như trong những nhà thờ lớn. Nữ ca sĩ vợ lính Sorensen hát bài Ave Maria bằng giọng nữ cao lanh lảnh của chị. Cả trận địa lặng đi… Tiếp theo, chiến binh các bên hòa vào nhau, vừa cùng ăn uống vui vẻ vừa tâm tình thân mật và cởi mở như bạn bè thân thiết hay anh em ruột thịt… Trong khi ấy, một số người lính vốn ở hai bên chiến tuyết chia thành hai đội, tiến hành một trận bóng đá giao hữu tưng bừng… Tình huynh đệ của xã hội Loài người là vậy đấy.

Về nguyên tắc, cuộc hưu chiến chấm dứt rạng sáng ngày 25-12. Thực tế, chiến trường im ắng suốt ngày. Thời gian ấy đủ để mỗi bên tham chiến chôn cất đàng hoàng bạn chiến đấu đã tử trận. Nhiều ngôi mộ được cất lên, bên trên đều cắm thánh giá. Việc này cho thấy binh lính, thực chất là những người dân thường quanh năm lam lũ, bao giờ cũng trọng thị những giá trị văn hóa và tâm linh ngàn đời. Những chuyện xảy ra tiếp theo càng chứng tỏ họ không hề muốn bắn giết đồng loại, mà luôn sẵn sàng giúp họ được yên ổn. Đúng thế, binh sĩ hai bên vẫn giao lưu như đây không phải chiến trường. Thậm chí, các sĩ quan trẻ ở hai phía kết bạn với nhau và hẹn sẽ tới thăm gia đình của nhau khi chiến tranh kết thúc. Một người lính Pháp tận dụng cuộc hưu chiến, đi bộ suốt ngày đêm, về thăm được bố mẹ, lặn lội tới gia đình viên chỉ huy của mình, mang về một tin ấm lòng cho tất cả. Đó là, vợ viên chỉ huy, vốn bụng mang dạ chửa, ốm nặng khi viên chỉ huy ra trận, vừa sinh em bé, mẹ tròn con vuông. Tin vui diệu kỳ ấy, người binh nhì phải đổi bằng mạng sống của anh. Số là, anh phải giả trang thành lính Đức để có thể an toàn luồn qua khu vực quân Đức chiếm đóng. Khi về gần nơi đơn vị trực chiến, anh bị một chỉ huy cao cấp phát hiện. Y buộc lính Pháp xả súng vào anh. Loạt súng đầu, họ chĩa lên trời. Loạt sau đã bắn gục anh, dù đồng đội không hề muốn… Tin tức cuộc hưu chiến lọt lên thượng cấp, sự trừng phạt được dội xuống tức thì. Chiến hào mỗi bên sẽ bị đối phương dội pháo. Và chuyện thật như đùa đã xảy ra. Chỉ huy mỗi bên liền cấp báo cho kẻ địch và bảo họ chạy sang tránh đạn ở chiến hào phía mình. Chuyện nhường cơm sẻ áo cho nhau giữa hai phe đối đầu được tiến hành. Đôi vợ chồng nghệ sĩ Sprint, châm ngòi cho cuộc hưu chiến, được viên chỉ huy quân Anh nhường chỗ ngủ ấm áp để qua đêm. Lường trước hình phạt nặng nề sẽ giáng lên đầu lên những kẻ vi phạm quân lệnh, sĩ quan và binh sĩ hai phe cố gắng giúp nhau cao nhất có thể. Đôi vợ chồng ca sĩ được đặc biệt quan tâm, để không bị đòn roi thượng cấp nhất định là phũ phàng và kinh khủng.

Ngay hôm sau, các sĩ quan bị thuyên chuyển, các đơn vị đối địch đều bị điều đi nơi khác hoặc giải tán. Thật đáng sợ, viên tướng Pháp có con trai là viên thiếu úy Pháp vừa sinh con, cũng không hề mềm lòng khi được con báo niềm hạnh phúc vô bờ. Kỷ luật quân đội là kỷ luật sắt. Cuộc hưu chiến tưởng như nằm mơ tuy ngắn ngủi nhưng in đậm mãi trong tâm khảm những người đã trải. Nó bộc lộ một cái gì thật con người, thật vĩnh cửu, thật thời sự. Cái đó đã và đang được nhìn nhận như linh hồn của chiến tranh, bởi lẽ chỉ nó mới giải thích được thắng lợi cuối cùng của chính nghĩa, của lòng nhân ái, của hòa bình. Minh chứng hùng hồn nhất hẳn là chiến thắng của nhân dân Nga và Bắc Âu đối với tham vọng thống trị thế giới của Napoléon TK XIX, và chiến thắng của nhân dân Liên Xô trước tham vọng ngông cuồng thanh lọc nhân loại để nắm quyền bá chủ toàn cầu của phát xít Đức TK XX. Chân lý ấy đã được thể hiện thuyết phục trong Nghệ sĩ dương cầm (2001) của Roman Polanski, một trong những phim thành công nhất của điện ảnh thế giới. Nghệ sĩ dương cầm sống được qua chiến tranh không phải do anh mưu mẹo hay tài cán gì, mà do lòng tốt tự nhiên của nhiều người, kể cả kẻ thù. Cái thiện vẫn là vô địch trong xung đột, trong đời thường. Nó là sợi dây vô hình ràng buộc, kết nối trong lương tri và nhân phẩm mọi con người bất chấp sắc tộc, giai tầng, tôn giáo hay chính kiến. Điều này được diễn tả chính xác và cảm động trong Im lặng của biển (1942) của nhà văn Pháp Vercors (1902 – 1991), một trong những truyện ngắn hay nhất TK XX, từng tiêu thụ được cả triệu bản trong đại chiến II. Bên trên là tóm tắt truyện phim Noen vui vẻ của đạo diễn Pháp Christian Carinon, từng được khen ngợi nhiều ở LHP Cannes 2005, và chính thức ra mắt tại Pháp từ 9-11-2005, gây nên những xúc động rộng rãi, Nó cũng đã được chọn làm đại diện cho điện ảnh Pháp tranh giải Oscar phim nước ngoài hay nhất 2006, và vừa được chọn chiếu rộng rãi ở Pháp, Đức nhân 50 năm Hiệp ước Pháp – Đức (1963 – 2013).

Chuyện Noel 1914 có thật ấy trong chiến tranh 1914 – 1918 chỉ được nhà sử học Pháp Yves Buffetaut ghi vắn tắt trong Những cuộc giao chiến ở Flandres và Artois 1914 – 1918, cuốn sách chưa tới 100 trang được xuất bản năm 1992. Năm sau, Christian Carion, bấy giờ là kỹ sư nông nghiệp, đọc nó và đặc biệt xúc động ở một đọan không dài, Noel 1914 không tin nổi. Anh hiểu ngay rằng đó là một sự thật đã bị giấu đi. Đơn giản vì sự thật ấy bất lợi cho những kẻ lấy chiến tranh hay xung đột làm phương tiện thâu tóm quyền lực và mồ hôi nước mắt của triệu triệu dân thường. Bằng bản tính phó thường dân của mình, anh không thể làm ngơ và quyết chí tìm hiểu ngọn ngành. Đầu tiên, anh tìm cách gặp nhà sử học Buttefaut bằng được. Nhà sử học kiên trì đưa anh đi giới thiệu với các địa chỉ lưu trữ quân sự. Anh cần cù và tỉ mỉ lục lọi, tra cứu hết hồ sơ này đến hồ sơ khác, cẩn thận ghi chép từng mẩu thông tin, lần lần phát hiện được từng chi tiết quý giá của câu chuyện bị nhiều bậc ký giả hay học giả khổng lồ bỏ qua. Anh vượt mọi khó khăn trở ngại, cố gặp trực tiếp nhiều nhân chứng còn sống hiện đều đã lụ khụ và yếu lắm rồi. Tâm tư của họ, một mình mình biết một mình mình hay, rằng người bốn biển năm châu là anh em một nhà, chấn động anh dữ dội. Anh thấy mình phải là người phát ngôn cho họ, nhất thiết phải phanh phui sự thật ấy cho càng nhiều cộng đồng biết càng hay. Mục đích đó có thể đạt tới bằng nhiều cách, như báo chí hay sách vở. Song không gì bằng phim ảnh. Dần dà, trong khi vẫn viết một cuốn về tình anh em tự bản chất của dân lao động, anh nghĩ đến việc phải làm một bộ phim về câu chuyện dường như khó tin này. Anh mày mò học hỏi rồi phác thảo kịch bản và mạnh dạn đến gặp Christophe Rossignon, nhà sản xuất phim tâm huyết và tài ba, từng phát hiện được các tài năng trẻ, như Mathieu Kassovits với Căm thù hay Trần Anh Hùng với Mùi đu đủ xanh. Nhà sản xuất cho rằng không nên trình làng bằng một phim hóc búa như vậy, không cẩn thận, sẽ mất cả chì lẫn chài, chi phí làm phim quá lớn, bộ phim lại dễ nặng nề. Carion buộc lòng phải quyết định dứt khoát hướng đời của anh. Quyết định này hẳn là quyết định sinh tử khó khăn nhất, nhưng không lảng tránh được nữa.

Nói vậy là vì, Carion ước mơ làm điện ảnh từ khi 14 tuổi, tuy bố mẹ anh chuyên nghề nông với đặc sản rau riếp xoăn. Sinh năm 1963, anh được học nội trú và cuối những năm 70 TK XX, do được các thày bố trí xem phim mỗi tháng một lần, anh từ thích các diễn viên như Grace Kelly đâm ra yêu nghệ thuật thứ bảy. Anh yêu thương đến sùng bái bố mẹ mình. Bố mẹ lại muốn anh học hành đến nơi đến chốn. Vì vậy, để bố mẹ yên lòng, anh học đại học nông nghiệp, rồi vào công tác ở Bộ Nông nghiệp Pháp suốt mười lăm năm. Anh nỗ lực làm tốt công việc ở Bộ Nông nghiệp, song vẫn không từ bỏ tình yêu điện ảnh. Có dịp được nghỉ, anh đều tìm cách dàn dựng những bộ phim ngắn. Việc làm những phim ấy khiến anh trải đời, trải người, với tâm niệm muốn làm điện ảnh, cần có một kiến thức uyên thâm cả bề rộng lẫn bề sâu; ở trường, người ta dạy ngữ pháp cho trẻ em, nhưng không dạy cuộc đời, việc này thực ra quan trọng hơn nhiều. Điện ảnh có thể đảm nhiệm công việc không đơn giản ấy. Để thực hiện được Noen vui vẻ, anh phải đạt được thành công ngoạn mục đầu tiên. Năm 2001, anh xin nghỉ việc ở Bộ Nông nghiệp, tập trung đạo diễn Một cánh én đã làm nên mùa xuân, có thể coi là khúc dạo đầu cho Noel vui vẻ, kể về sự kết thân, về tình huynh đệ giữa thành thị và nông thôn qua hai nhân vật chính là cô gái thành thị Mathilder Seigner và chàng nông dân cục mịch Michel Serrault. Thành công to lớn của phim này mở đường cho Noel vui vẻ.

Tài năng và tâm huyết được xác nhận của Carion trong phim đầu tay đã được nhà sản xuất Rossignon khó tính chào đón và ủng hộ. Kinh phí cho Noel vui vẻ là 18 triệu euros, món tiền vượt xa tầm tay của một nhà sản xuất độc lập, Nord Ouest Production. Đồng cảm với Carion mà nét riêng là sự bao dung, Rossignon quyết tìm bằng đủ món tiền. Lần đầu tiên trong lịch sử điện ảnh, một kiểu gọi vốn lạ lùng được áp dụng. Năm 2003, nhà sản xuất tổ chức một hội nghị bàn tròn lưu động qua hầu khắp hành tinh. Bàn tròn đó luận bàn về điện ảnh nghiêm túc nói chung và về ý tưởng Noel vui vẻ nói riêng. Niềm lạc quan và sự trung thành đối với điện ảnh đích thực, uy tín quốc tế sau Mùi đu đủ xanhCăm thù của nhà sản xuất đã được đáp đền. Người Nhật, không trực tiếp tham gia đại chiến I, đồng ý rót tiền đầu tiên cho bộ phim tương lai. 25 hãng sản xuất và kinh doanh lớn khác thuộc nhiều quốc gia đồng ý tài trợ hay hùn vốn cho Noel vui vẻ, đồng thời khích lệ các nhà làm phim thực hiện thật tốt ý nguyện chung về một khám phá và định hướng đầy sức cổ vũ.

Đạo diễn Carion chỉ còn việc lao tâm khổ tứ viết kịch bản cho thật hay, khâu khó nhất trong tiến trình làm phim này. Anh cũng phải đích thân xem rất nhiều phim nước ngoài để qua đó, chọn những diễn viên ưng ý. Quá trình làm phim gặp rất nhiều rắc rối nhưng đều được nhà sản xuất khôn khéo giải quyết ổn thỏa. Ví như một vị tướng nhất định không cho quay phim trong một khu quân sự ở Angoulême, vì cho rằng binh lính Pháp trong phim là những kẻ phản bội… Để bày tỏ lòng cảm ơn với địa phương chính đã hộ sinh cho phim, đoàn làm phim cho trình chiếu một tuần Noel vui vẻ ở tổng Pas de Calais, một nơi xa xôi của Pháp, hồi tháng 3. Và nó lập tức được Cannes chú ý. Ngày 5-12-2005, nó ra mắt công chúng Jérusalem, một sự kiện văn hóa chính trị và xã hội đầy ý nghĩa. Ngay sau khi ra đời, nó đã đến với công chúng của trên 20 quốc gia từng dung dưỡng nó khi còn là bào thai. Do vậy, nó có được Oscar hay không chẳng phải vấn đề lớn. Vả chăng, nó đang xới lên nhiều vấn đề mới không chỉ cho điện ảnh. Đúng hơn, nó đại diện cho một xu hướng toàn cầu về nhìn nhận lại lịch sử và ứng xử quốc tế thiết thực cho hiện tại và tương lai. Hai điểm mấu chốt của xu hướng ấy là, một, các quốc gia cần hợp tác hơn là đối đầu, đặt lợi ích chung lên trên hết; hai, sự hiền minh của nhân dân, mà một yếu tố căn bản là tình huynh đệ hiển nhiên giữa các cá nhân và cộng đồng cần được tôn trọng và tính đến trong mọi quyết sách của các nhà cầm quyền. Noel vui vẻ mở đường cho một loạt sách, phim tài liệu, ca khúc nối đuôi nhau xuất hiện. Chúng đua nhau khám phá về không những cuộc hưu chiến đề cập trong phim, vốn diễn ra gần TP Lille của Pháp, mà còn nhiều cuộc hưu chiến chui trong đại chiến I, có cuộc thậm chí kéo dài mấy tháng trời. Những cuộc hưu chiến ở mặt trận phía đông, tức mặt trận Nga, bị trừng trị quá tàn bạo. Các tướng lĩnh Nga không lường được sự quá tay của họ đã khiến bạo loạn bùng phát và mặt trận Nga bị vỡ. Khi Cách mạng tháng Mười nổ ra, binh lính đã kết anh em với công nhân Nga, tạo nên sức mạnh vũ bão, đạp đổ chế độ Sa hoàng.

Một hệ quả khác của các cuộc hưu chiến đâm hoa kết trái âm ỷ song cực kỳ ngọan mục. Số là, dù những bức ảnh ghi lại chúng đều bị hủy, một số bức may mắn thoát nạn và được một đôi tờ báo của Anh, như Tấm gương hàng ngày, đăng tải. Những bức ảnh ấy về sau lọt vào cặp mắt, trái tim và khối óc của một vài chính khách như Charles de Gaulle (1890-1970) và Konrad Adenauer (1876-1967). Ngày 22-11-1963, hai nguyên thủ quốc gia Pháp Đức đã ký Hiệp ước hợp tác Pháp Đức, chấm dứt nhiều thế kỷ căng thẳng và chiến tranh giữa hai nước, mở đường cho hòa giải, hiểu biết, hỗ trợ nhau về mọi mặt. Tình hữu nghị Pháp Đức bền vững là động lực của sự thống nhất châu Âu, với những thành tựu không thể phủ nhận. Noel vui vẻ được chiếu kỷ niệm 50 năm Hiệp ước; vừa khẳng định sức mạnh của lòng dân, vừa nhấn mạnh vai trò của nghệ thuật trong tiến triển của xã hội loài người. Quả thật, vợ chồng Spint là nhân vật trung tâm và phẩm chất nghệ sĩ của họ đã khơi nguồn cho cuộc hưu chiến giàu thông điệp..

Nguồn : Tạp chí VHNT số 346, tháng 4-2013

Tác giả : Triệu Thanh Đàm

Đánh giá post

Trả lời

Email của bạn sẽ không được hiển thị công khai. Các trường bắt buộc được đánh dấu *