Nhân tố con người trong giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc

Bản sắc văn hóa dân tộc đã được coi như một trong những đặc trưng của chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, giá trị cốt lõi nhất của nền văn hóa, thể hiện tâm hồn, cốt cách, lý trí, sức mạnh của dân tộc, kết nối các cộng đồng người đoàn kết với nhau để cùng tồn tại, phát triển. Những giá trị của bản sắc văn hóa dân tộc là một trong những động lực to lớn bảo đảm sự ổn định, phát triển bền vững của quốc gia dân tộc. Vấn đề phát huy nhân tố con người trong giữ gìn bản sắc văn hóa của dân tộc để đẩy nhanh quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước có ý nghĩa quan trọng, là cơ sở, tiền đề để đảm bảo cho sự phát triển ổn định, bền vững của đất nước, góp phần quảng bá hình ảnh con người, đất nước Việt Nam trên trường quốc tế.

Phát huy nhân tố con người trong giữ gìn bản sắc văn hóa của dân tộc là quá trình thống nhất biện chứng giữa nhận thức và hoạt động. Đó là những yêu cầu quy định tính nhân văn, nhân đạo của con người với những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Con người vừa là chủ nhân sáng tạo ra những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc, vừa là người hưởng thụ, có trách nhiệm, nghĩa vụ trong giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. Thực chất là phát huy tính năng động, sáng tạo của con người trong tham gia tuyên truyền, xây dựng, đóng góp, hiến kế về việc giữ gìn các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc.

Bản sắc văn hóa dân tộc là tổng hòa những giá trị văn hóa bền vững, phản ánh diện mạo, sắc thái, cốt cách, tâm hồn, tâm lý… của một dân tộc, được hun đúc, bổ sung và lan tỏa trong lịch sử dân tộc, trở thành tài sản tinh thần, tạo nên sức mạnh gắn kết cộng đồng. Bản sắc văn hóa dân tộc được biểu hiện ở lòng yêu nước nồng nàn, ý trí tự cường dân tộc, tinh thần đoàn kết, ý thức cộng đồng gắn kết cá nhân – gia đình – làng xã – tổ quốc. Lòng nhân ái, khoan dung, trọng nghĩa tình, đức tính cần cù, sáng tạo trong lao động, sự tinh tế trong ứng xử, tính giản dị trong lối sống. Trước xu thế hội nhập kinh tế quốc tế, sự ảnh hưởng của nó đến việc giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc là tất yếu khách quan. Sự tác động đó tạo điều kiện cho việc mở rộng giao lưu giữa các nền văn hóa, sáng tạo ra giá trị mới, trực tiếp bổ sung, làm giàu bản sắc văn hóa dân tộc, thông qua sự hội nhập đó cũng kiểm chứng tính bền vững của giá trị bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam, nâng cao vị thế của đất nước trong khu vực và trên thế giới.

Phát huy nhân tố con người trong giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc là quá trình tích cực, chủ động của các chủ thể khác nhau, đó là đội ngũ cán bộ các cấp, cùng quần chúng nhân dân lao động tham gia vào các hoạt động giữ gìn bản sắc văn hóa của dân tộc. Nhân tố con người ngày càng tăng lên trong giai đoạn hiện nay, đó là những hoạt động của con người về xây dựng các quy định, hướng dẫn cùng cách thức tổ chức hoạt động để giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. Nhận thức được tầm quan trọng của bản sắc văn hóa dân tộc trong sự nghiệp cách mạng thời gian qua, đội ngũ cán bộ các cấp và quần chúng nhân dân lao động đã có những hoạt động thiết thực, hiệu quả để bảo tồn các di sản văn hóa của dân tộc, tu bổ, xây dựng các khu di tích lịch sử, ban hành các văn bản, chỉ thị và quy trách nhiệm cho các tổ chức, lực lượng để giữ gìn bản sắc văn hóa của dân tộc. Nhờ vậy, những giá trị bản sắc văn hóa của dân tộc không ngừng được giữ gìn, bảo tồn, bổ sung, phát triển và trở thành tài sản tinh thần vô giá. Để phát huy nhân tố con người trong giữ gìn bản sắc văn hóa của dân tộc cần thực hiện có hiệu quả một số nội dung, biện pháp cơ bản sau:

Nâng cao nhận thức cho các chủ thể tham gia hoạt động giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc

Đây là giải pháp cơ bản nhằm nâng cao nhận thức, năng lực và hiệu quả hoạt động của các tổ chức, các lực lượng tham gia giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. Việc thực hiện giải pháp này giúp cho đội ngũ cán bộ, nhân dân nhận thức sâu sắc, đầy đủ quan điểm, đường lối của Đảng, Nhà nước về giá trị truyền thống, bản sắc văn hóa của dân tộc. Năng lực và hiệu quả giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc phụ thuộc rất lớn vào nội dung, chương trình giáo dục truyền thống và giá trị tinh hoa văn hóa của dân tộc. Chính trong quá trình giáo dục mà nhân dân mới lĩnh hội được hệ thống các tri thức khoa học trên mọi lĩnh vực, cùng các giá trị, chuẩn mực văn hóa, đạo đức xã hội. Thời gian qua, một bộ phận cán bộ trong hệ thống chính trị và phần đông nhân dân chưa thực sự nhận thức đúng vị trí, vai trò của hoạt động giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc trong đời sống xã hội. Nghị quyết Trung ương 9 khóa XI của Đảng đã chỉ rõ: tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong Đảng và trong xã hội có chiều hướng gia tăng. Đời sống văn hóa tinh thần ở nhiều nơi còn nghèo nàn, đơn điệu, khoảng cách hưởng thụ văn hóa giữa miền núi, vùng sâu, vùng xa với đô thị và trong các tầng lớp nhân dân còn nhiều. Môi trường văn hóa tồn tại tình trạng thiếu lành mạnh, ngoại lai, trái với thuần phong mỹ tục, tệ nạn xã hội, tội phạm có chiều hướng gia tăng.

Cần giáo dục cho nhân dân về những giá trị truyền thống, bản sắc văn hóa của dân tộc để giác ngộ sâu sắc về truyền thống, lịch sử, bản sắc văn hóa của dân tộc. Trên cơ sở đó, xác định rõ vị trí, vai trò và nhiệm vụ của các tổ chức, các lực lượng với sự nghiệp cách mạng nói chung, giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa của dân tộc nói riêng, từ đó ra sức học tập nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ trong công tác tuyên truyền, giáo dục, nâng cao ý thức tinh thần trách nhiệm trong tham gia các hoạt động giữ gìn bản sắc văn hóa của dân tộc.

Đổi mới nội dung, phương pháp giáo dục lịch sử, văn hóa, truyền thống, nâng cao trình độ cho các tổ chức lực lượng tham gia hoạt động giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc.

Đây là giải pháp quan trọng, vì muốn tham gia giữ gìn bản sắc văn hóa của dân tộc hiện nay, mỗi chủ thể tham gia hoạt động này phải có tri thức về nó. Trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay, với đường lối cải cách mở cửa, hội nhập với thế giới, phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, chúng ta đang phải đối mặt với nhiều thử thách lớn cả về kinh tế, chính trị và văn hóa, thông tin… Những âm mưu chống phá của chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch, với chiến lược “diễn biến hòa bình” đang đẩy mạnh chống phá trên tất cả các lĩnh vực, trong đó có lĩnh vực văn hóa tư tưởng. Bởi vậy, chủ nghĩa yêu nước, tinh thần dân tộc, đoàn kết cộng đồng càng phải được phát huy hơn bao giờ hết, vì “mất nước nhiều khi còn giành lại được nhưng để mất bản sắc văn hóa dân tộc sẽ là mất hết và mãi mãi”. Do đó, giáo dục chủ nghĩa yêu nước và tinh thần tự hào dân tộc là giáo dục ý thức xây dựng, bảo vệ tổ quốc. Yêu nước đồng thời gắn với niềm tự hào dân tộc, có ý thức tôn trọng giữ gìn và phát huy tốt những giá trị vật chất cũng như tinh thần mà dân tộc ta đã tạo dựng được từ bao đời nay. Công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, kinh tế thị trường, mở cửa và hội nhập sẽ ảnh hưởng rất lớn đến cuộc sống của mỗi người dân. Trong bối cảnh đó, càng phải nêu cao tinh thần nhân ái, cố kết dân tộc để không bị đánh mất đi bản sắc vốn có của dân tộc mình.

  Múa bắt ba ba của người Dao. Ảnh Tuấn Minh 

Nâng cao phẩm chất năng lực công tác cho đội ngũ cán bộ làm công tác văn hóa để giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc

Đây là giải pháp có ý nghĩa trực tiếp quyết định đến chất lượng hoạt động giữ gìn bản sắc văn hóa của dân tộc hiện nay, vì các hoạt động xã hội muốn đạt kết quả tốt phải có đội ngũ cán bộ chuyên trách. Do đó, việc đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ làm công tác văn hóa để giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc là nhiệm vụ thường xuyên. Nâng cao chất lượng của đội ngũ này, là lực lượng nòng cốt để hiện thực hóa những quan điểm, đường lối của Đảng, Nhà nước về văn hóa đi vào thực tiễn cuộc sống, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc. Phải làm tốt công tác lựa chọn, bổ nhiệm cán bộ làm công tác văn hóa nhất là những cán bộ đảm nhiệm ở vị trí quan trọng. Tốt nhất nên lựa chọn những cán bộ có đủ điều kiện về phẩm chất, năng lực, được đào tạo cơ bản, đã trải qua thực tiễn, có ý thức tổ chức kỷ luật, có tinh thần trách nhiệm cao, am hiểu địa bàn, phong tục tập quán, yên tâm công tác, có kinh nghiệm. Bên cạnh đó, cần chú trọng đến tuổi quân, tuổi đời của đội ngũ này, nên chọn những đồng chí có tuổi đời nhiều hơn hoặc bằng cán bộ địa phương, có trình độ kiến thức tương xứng hoặc nhỉnh hơn với mặt bằng chung của cán bộ xã để thuận lợi trong quan hệ công tác cũng như phát huy được vai trò của đội ngũ cán bộ này ở địa phương. Chủ động phối hợp với địa phương và các ban, ngành tổ chức bồi dưỡng, tập huấn về nghiệp vụ, chuyên môn cho số cán bộ làm công tác văn hóa, nhất là những đồng chí giữ các cương vị lãnh đạo nhằm nâng cao kiến thức toàn diện cho họ. Trong đó, chú trọng đến công tác văn hóa, năng lực, trình độ tuyên truyền, vận động cũng như năng lực tập hợp, đoàn kết toàn dân tham gia xây dựng đời sống văn hóa mới, thực hiện có hiệu quả các chương trình, kế hoạch xây dựng, tu bổ phát triển các di tích lịch sử văn hóa, các trò chơi dân gian truyền thống, những lễ hội… Trong quá trình bồi dưỡng nâng cao trình độ toàn diện cho đội ngũ cán bộ làm công tác văn hóa, bên cạnh kiến thức về chuyên môn cần có những kiến thức về kinh tế, xã hội, quốc phòng, an ninh… Hiện nay, trước những biến động phức tạp của tình hình thế giới, khu vực, cuộc đấu tranh trên lĩnh vực văn hóa đang diễn ra gay go, quyết liệt, phức tạp, càng đặt ra yêu cầu phải nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ này, đảm bảo phát huy vai trò là chiến sĩ văn hóa chống lại những văn hóa xấu độc, bảo vệ giữ gìn bản sắc văn hóa vốn có của dân tộc. Đảng ta đã khẳng định: “Xây dựng chiến lược phát triển đội ngũ cán bộ văn hóa. Coi trọng quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng, bố trí cán bộ lãnh đạo, quản lý văn hóa, cán bộ làm công tác khoa học, chuyên gia đầu ngành, cán bộ ở cơ sở” (1).

Xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, các thiết chế văn hóa và hoàn thiện các văn bản pháp quy về giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc

Cơ sở của giải pháp này đó là mọi hoạt động trong xã hội đều do Đảng lãnh đạo, nhà nước quản lý thông qua công cụ hiến pháp, pháp luật. Nội dung cơ bản của giải pháp này muốn đề cập đến những cơ sở nền tảng, tạo nên sự thống nhất cho các chủ thể khi tham gia hoạt động giữ gìn bản sắc văn hóa của dân tộc hiện nay. Chú trọng hoạt động thiết chế văn hóa của đình làng, nhà văn hóa của các làng xã, bởi nếu thiết chế này hoạt động có hiệu quả sẽ là cái nôi nuôi dưỡng các giá trị, hình thức sinh hoạt văn hóa tinh thần, đậm đà bản sắc văn hóa dân gian. Chú trọng bổ sung, hoàn thiện các văn bản pháp quy về luật di sản, bảo tồn, bảo tàng, về lễ hội truyền thống hiện nay. Trên cơ sở những văn bản, chị thị của Đảng, Nhà nước về văn hóa, các địa phương cần phải cụ thể hóa bằng những chương trình, hành động, kế hoạch và hướng dẫn cụ thể đối với các ban, ngành, đoàn thể và toàn thể nhân dân để họ có nhận thức đúng, nghiêm túc thực hiện. Có như vậy, hoạt động giữ gìn, bổ sung, lưu truyền, quảng bá bản sắc văn hóa của dân tộc mới đạt được kết quả như mong muốn. Trong quá trình tổ chức thực hiện phải thường xuyên tuyên truyền, phổ biến đến mọi tầng lớp nhân dân làm cho họ hiểu và thực hiện theo chủ trương, kế hoạch đã xác định. Nhân dân phải là người thường xuyên được biết về những văn bản, chỉ thị có liên quan đến văn hóa, có như vậy họ mới tích cực, chủ động tham gia vào hoạt động giữ gìn, bổ sung, lưu truyền và quảng bá lễ hội truyền thống trên địa bàn tỉnh cho thế hệ mai sau. Đảng ta đã chỉ rõ: “Xây dựng môi trường văn hóa, đời sống văn hóa lành mạnh trong hệ thống chính trị, trong mỗi địa phương, trong từng cộng đồng làng, bản, khu phố, cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp, khu công nghiệp và mỗi gia đình, góp phần giáo dục, rèn luyện con người về nhân cách, đạo đức, lối sống”(2). Trong bối cảnh toàn cầu hóa ngày càng mở rộng, các nền văn hóa của các dân tộc phát triển đang tìm mọi cách để áp đặt giá trị văn hóa của họ vào nước khác. Trong chiến lược “diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch đã sử dụng đòn đánh về văn hóa như là vũ khí mềm để làm nhạt dần bản sắc văn hóa của nước đối phương. Mất bản sắc văn hóa dân tộc có nghĩa là bị đồng hóa về văn hóa và bị lệ thuộc. Vì vậy, mỗi người dân phải trở thành một chiến sĩ văn hóa, một tấm gương tiêu biểu về tinh thần vượt khó khăn, luôn đoàn kết, gắn bó với nhau tạo thành sức mạnh cấu kết dân tộc để trường tồn mãi mãi.

Giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc trong giai đoạn hiện nay có vai trò đặc biệt quan trọng, nhất là trong bối cảnh hội nhập quốc tế thì sự giữ gìn này được xem như tấm thể “căn cước” để hòa nhập mà không hòa tan. Muốn vậy, vai trò, trách nhiệm của nhân tố con người rất quan trọng được thể hiện mọi lúc, mọi nơi như là chủ thể trực tiếp nhất, năng động nhất để không ngừng gìn giữ và làm lan tỏa những giá trị bản sắc văn hóa của dân tộc. Thời gian càng lùi xa, sức sống lâu bền của văn hóa truyền thống dân tộc lại càng tỏa sáng, có sức mạnh vô địch trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

______________

1, 2. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2016, tr.132, 127. 

Nguồn : Tạp chí VHNT số 400, tháng 10 – 2017

Tác giả : TRẦN SĨ DƯƠNG