Định hướng giá trị yêu nước cho thế hệ trẻ hiện nay

Trong giáo dục, bồi dưỡng chủ nghĩa yêu nước cho các tầng lớp nhân dân nói chung, thế hệ trẻ nói riêng luôn có ý nghĩa đặc biệt quan trọng và thiết thực. Điều này không chỉ là tiền đề trực tiếp để nâng cao chất lượng giáo dục, bồi dưỡng, mà còn tạo cơ sở khoa học giúp cho quá trình phát huy chủ nghĩa yêu nước ở các đối tượng đúng hướng và hiệu quả.

Phát huy chủ nghĩa yêu nước ở thế hệ trẻ là quá trình tự giác hóa, trong đó, khuynh hướng chung của sự phát huy là thế hệ trẻ tiếp nhận, chuyển hóa và hành động theo các chuẩn mực, giá trị của chủ nghĩa yêu nước Việt Nam.

Tuy nhiên, chủ nghĩa yêu nước Việt Nam là phạm trù lịch sử – xã hội nên chuẩn mực, giá trị của nó luôn gắn liền với đời sống xã hội, luôn vận động và phát triển cùng với sự phát triển của nhận thức, nhu cầu tiến bộ của con người, cũng như sự vận động, phát triển của thực tiễn cuộc sống, của lịch sử – xã hội đất nước. Do vậy, trong quá trình giáo dục, bồi dưỡng chủ nghĩa yêu nước cho thế hệ trẻ hiện nay, việc chỉ ra những nội dung phát triển mới (chuẩn mực, giá trị mới) của chủ nghĩa yêu  nước Việt Nam theo quan điểm chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối của Đảng có ý nghĩa quan trọng.

Nếu việc định hướng giá trị trong hoạt động giáo dục, bồi dưỡng chủ nghĩa yêu nước cho thế hệ trẻ không đúng đắn, thiếu kịp thời sẽ làm cho đối tượng tiếp thu nhận thức mơ hồ, không thấy hết vai trò, giá trị đích thực của chủ nghĩa yêu nước Việt Nam hiện nay. Kinh nghiệm cho thấy, không ít người có trình độ học vấn cao, hiểu biết nhiều về chủ nghĩa yêu nước nhưng bản thân họ vẫn không có tinh thần yêu nước, thiếu tình cảm và ý chí trong thực hiện nhiệm vụ xây dựng đất nước và bảo vệ tổ quốc. Điều đó, suy đến cùng là do thiếu sự định hướng giá trị của chủ nghĩa yêu nước trong nội dung giáo dục, bồi dưỡng.

Đối với thế hệ trẻ hiện nay, đại bộ phận là những người còn trẻ về tuổi đời, sự va chạm, trải nghiệm thực tiễn cuộc sống, nên việc xác định và lựa chọn các giá trị ở họ còn lúng túng, hạn chế. Mặt khác, trước sự tác động của mặt trái nền kinh tế thị trường, quá trình hội nhập, mở cửa, cùng với âm mưu, thủ đoạn trong chiến lược “diễn biến hòa bình” của chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch trên nhiều phương diện của đời sống xã hội, nhất là trên lĩnh vực văn hóa – tư tưởng. Trong đó, chúng khuyến khích thương mại hóa văn hóa nhằm làm phai nhạt giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc, khiến cho việc nhận thức và hành động theo các chuẩn mực, giá trị chủ nghĩa yêu nước Việt Nam hiện nay của thế hệ trẻ gặp nhiều khó khăn. Trên thực tế, đằng sau việc một bộ phận nhỏ sinh viên ở các trường đại học, cao đẳng và thanh niên ở một số địa phương bị kích động xuống đường biểu tình, gây rối trong một số vụ việc gần đây là một trong những minh chứng rõ nét cho vấn đề này.

Do vậy, làm tốt việc định hướng giá trị yêu nước Việt Nam hiện nay cho thế hệ trẻ là tiền đề trực tiếp để nâng cao chất lượng, hiệu quả giáo dục, bồi dưỡng chủ nghĩa yêu nước. Đồng thời, tạo cơ sở khoa học giúp cho quá trình phát huy chủ nghĩa yêu nước ở thế hệ trẻ đúng hướng và thiết thực. Theo đó, để làm tốt việc định hướng giá trị trong giáo dục, bồi dưỡng chủ nghĩa yêu nước cho thế hệ trẻ, cần tập trung thực hiện một số biện pháp cơ bản sau:

Thứ nhất, cụ thể hóa phương thức biểu hiện giá trị, chuẩn mực của chủ nghĩa yêu nước Việt Nam hiện nay chính là làm cho hoạt động giáo dục, bồi dưỡng chủ nghĩa yêu nước cho thế hệ trẻ ngày càng bám sát hơn yêu cầu của cuộc sống, của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc xã hội chủ nghĩa trong tình hình mới; để thế hệ trẻ dễ tiếp nhận, dễ chuyển hóa và hành động theo. Giá trị chuẩn mực cao nhất, cốt lõi nhất của chủ nghĩa yêu nước Việt Nam hiện nay được biểu hiện tập trung ở lý tưởng độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, yêu nước gắn liền với yêu chủ nghĩa xã hội.

Sự gắn bó khăng khít giữa độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội là thuộc tính căn bản của cách mạng Việt Nam và là bản chất của chủ nghĩa yêu nước hiện nay. Chỉ có giữ vững độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, là điều kiện tiên quyết, duy nhất để bảo vệ những thành quả vĩ đại của Đảng, Nhà nước; có giữ vững độc lập dân tộc thì chúng ta mới xây dựng được chủ nghĩa xã hội. Ngược lại, chỉ có chủ nghĩa xã hội mới bảo đảm cho độc lập dân tộc một cách lâu bền, nhân dân ta có cuộc sống ấm no, hạnh phúc thực sự và tạo điều kiện cho mỗi người Việt Nam phát triển, cống hiến nhiều hơn cho tổ quốc. Vì vậy, độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội là một, yêu nước là yêu chủ nghĩa xã hội. Người Việt Nam yêu nước phải là người phấn đấu không biết mệt mỏi cho lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Nói yêu nước mà không yêu chủ nghĩa xã hội, đòi từ bỏ con đường xã hội chủ nghĩa, dù dưới bất kỳ hình thức nào và với góc độ nào, thực chất là lập trường của những kẻ đi ngược lại lợi ích của đất nước, giá trị và truyền thống tốt đẹp của dân tộc. Đảng ta đã nhiều lần khẳng định: “Ngày nay, nước nhà đã hoàn toàn độc lập thì tổ quốc và chủ nghĩa xã hội là một. Chỉ có chủ nghĩa xã hội mới làm cho nhân dân ta vĩnh viễn thoát khỏi nghèo nàn, lạc hậu, có cuộc sống văn minh, hạnh phúc. Chỉ có chủ nghĩa xã hội mới đem đến cho nhân dân ta quyền làm chủ đầy đủ, mới làm cho tổ quốc độc lập, tự do vững chắc và ngày càng  giàu mạnh”(1).

Thực tiễn cách mạng Việt Nam từ TK XX đến nay đã chứng minh: Đi theo con đường Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng ta đã khai sáng là độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, con thuyền cách mạng Việt Nam đã nhiều lần vượt qua muôn trùng thử thách, vững vàng rẽ sóng tiến về phía trước. Cũng đi theo con đường đúng đắn đó mà chủ nghĩa yêu nước Việt Nam truyền thống đã có bước nhảy vọt về chất, lên một trình độ mới, hiện đại – chủ nghĩa yêu nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa (hay còn gọi là chủ nghĩa yêu nước thời đại Hồ Chí Minh), nó tiếp tục đóng vai trò là động lực tinh thần to lớn và mạnh mẽ, góp phần hết sức quan trọng đưa tới thắng lợi chung của cách mạng nước nhà.

Do đó, điều căn bản trước tiên trong tiến hành giáo dục, bồi dưỡng chủ nghĩa yêu nước cho thế hệ trẻ là phải làm họ thấm nhuần giá trị, chuẩn mực của chủ nghĩa yêu nước Việt Nam hiện nay; tức là, làm cho mỗi thanh, thiếu niên, học sinh, sinh viên nhận thức đúng đắn và sâu sắc mục tiêu, lý tưởng độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội.

Thứ hai, kết hợp giữa trang bị hệ thống tri thức, bồi dưỡng tình cảm yêu nước với định hướng giá trị trong nội dung giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho thế hệ trẻ. Chủ nghĩa yêu nước Việt Nam nói chung và giá trị, chuẩn mực nói riêng không phải là môn khoa học cụ thể, riêng biệt dành cho thế hệ trẻ, mà nó ẩn chứa trong các nội dung giáo dục, hoạt động thường ngày của họ. Vì thế, việc kết hợp chặt chẽ giữa giáo dục hệ thống tri thức khoa học, trang bị tri thức đầy đủ về chủ nghĩa yêu nước, bồi dưỡng tình cảm yêu nước với tăng cường định hướng giá trị của chủ nghĩa yêu nước cho thanh, thiếu niên, học sinh, sinh viên có ý nghĩa to lớn và thiết thực. Đó chính là cách thức, phương pháp làm cho hệ giá trị yêu nước được quán triệt sâu sắc trong tư duy và nhận thức của mỗi người thanh niên, thiếu niên Việt Nam. Do vậy, việc làm này cần được cụ thể hóa và xã hội hóa sâu rộng trong các hoạt động giáo dục, rèn luyện thế hệ trẻ ở mỗi gia đình, nhà trường và toàn xã hội; chuyển hóa thành tình cảm, trách nhiệm và hành động của các chủ thể giáo dục.

Tuy nhiên, việc kết hợp, lồng ghép đó đòi hỏi phải linh hoạt và hài hòa; không sa vào chuyên môn chính trị thuần túy mà mang tính giáo dục, tính định hướng chính trị – tư tưởng rõ ràng. Trong xây dựng chương trình giáo dục, bồi dưỡng chủ nghĩa yêu nước cho thế hệ trẻ cần dành một thời lượng nhất định cho việc định hướng chuẩn mực, giá trị của chủ nghĩa yêu nước Việt Nam hiện nay, nhằm giúp họ không những nhận thức sâu sắc, mà còn biết tuyên truyền, giáo dục lại đối với người khác.

Song song với việc tăng cường định hướng giá trị, chuẩn mực của chủ nghĩa yêu nước Việt Nam cho thế hệ trẻ, cần giúp họ tích cực chống những biểu hiện mơ hồ, ngộ nhận, hướng theo những “giá trị” trái với các giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc; hoặc thái độ thờ ơ với lịch sử, phai nhạt với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, tách rời chủ nghĩa yêu nước với chủ nghĩa xã hội…

Thứ ba, nâng cao năng lực của các chủ thể đối với việc định hướng giá trị trong giáo dục, bồi dưỡng chủ nghĩa yêu nước cho thế hệ trẻ. Hiệu quả của hoạt động giáo dục, bồi dưỡng chủ nghĩa yêu nước cho thế hệ trẻ nói chung và chất lượng định hướng giá trị của chủ nghĩa yêu nước Việt Nam hiện nay cho đối tượng này nói riêng phụ thuộc rất lớn vào nhận thức và hành động của các chủ thể, trong đó, trực tiếp, chủ yếu nhất là năng lực định hướng giá trị của họ.

Năng lực định hướng giá trị chủ nghĩa yêu nước của chủ thể được biểu hiện ở trình độ tri thức, sự hiểu biết sâu sắc về nội hàm, đặc trưng và chuẩn mực giá trị của chủ nghĩa yêu nước Việt Nam hiện nay; ở trình độ sư phạm, khả năng truyền đạt tri thức, khả năng sử dụng các hình thức và phương pháp định hướng nhằm đạt hiệu quả tối ưu. Năng lực định hướng giá trị chủ nghĩa yêu nước của chủ thể càng cao, chất lượng giáo dục, bồi dưỡng và định hướng càng đảm bảo và chủ nghĩa yêu nước trong thanh, thiếu niên, học sinh, sinh viên càng có điều kiện để phát huy cao độ. Do đó, yêu cầu đặt ra đối với các chủ thể là sự mẫu mực trong giác ngộ chủ nghĩa yêu nước, có tư tưởng và tình cảm thiết tha với quê hương, đất nước, ý chí quyết tâm cao trong thực hiện nhiệm vụ, sự gắn bó say mê nghề nghiệp, tận tụy với công việc, phẩm chất đạo đức và tác phong mẫu mực, tính kỷ luật cao… là những tấm gương sáng về sự giác ngộ và phát huy chủ nghĩa yêu nước cho thế hệ trẻ học tập, noi theo. Có như vậy, tính hiệu quả của nội dung giáo dục, bồi dưỡng chủ nghĩa yêu nước, cũng như những chuẩn mực giá trị của chủ nghĩa yêu nước Việt Nam hiện nay mới được truyền thụ tới thanh, thiếu niên, học sinh, sinh viên đạt chất lượng cao, trở thành động lực tinh thần to lớn và mạnh mẽ, thúc đẩy các hành động yêu nước của thế hệ trẻ nước nhà.

_______________

1. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IV, Nxb Sự thật, Hà Nội, 1977, tr.16 – 17.

Nguồn : Tạp chí VHNT số 398, tháng 8 – 2017

Tác giả : NGUYỄN ĐÌNH BẮC