Phát huy dân chủ, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng

Đảng Cộng sản Việt Nam là đội tiên phong của giai cấp công nhân, đồng thời là đội tiên phong của nhân dân lao động và của dân tộc Việt Nam. Từ khi ra đời, Đảng là tổ chức chính trị duy nhất lãnh đạo cách mạng Việt Nam. Khi cách mạng thắng lợi, giành được chính quyền, Đảng trở thành Đảng duy nhất cầm quyền, lãnh đạo xây dựng xã hội mới – xã hội do nhân dân làm chủ. Để thực hiện tốt nhiệm vụ đó, trước hết Đảng phải là tấm gương thực hành dân chủ. Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Để làm cho Đảng mạnh, thì phải mở rộng dân chủ” (1), trong Đảng “phải thật sự mở rộng dân chủ để tất cả đảng viên bày tỏ hết ý kiến của mình” (2). Mặt khác, mỗi đảng viên bất cứ ở địa vị nào cũng phải làm gương dân chủ.

Vấn đề thực hiện dân chủ trong Đảng

Trong thời kỳ lãnh đạo đấu tranh giành chính quyền và kháng chiến chống xâm lược, phải hoạt động trong hoàn cảnh hết sức khó khăn, Đảng đã động viên tinh thần trách nhiệm, tính chủ động, sáng tạo của mỗi đảng viên để tổ chức, lãnh đạo thực hiện thắng lợi nhiệm vụ cách mạng. Lúc đó, ngoài lợi ích dân tộc, lợi ích giai cấp, hầu như không ai nghĩ đến lợi ích cá nhân. Khi trở thành Đảng cầm quyền, trong điều kiện xây dựng đất nước hòa bình, nhiều tổ chức đảng và đảng viên được giao những cương vị lãnh đạo, chỉ huy, quản lý, trở thành có quyền lực. Tác động tiêu cực của mặt trái cơ chế thị trường, sự chưa thường xuyên giữ vững và nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của các tổ chức đảng, sự buông lỏng quản lý, giáo dục đảng viên của tổ chức đảng, sự thiếu rèn luyện, tu dưỡng của mỗi đảng viên…đã dẫn đến tình trạng bao biện, quan liêu, gia trưởng, mất dân chủ, dân chủ hình thức trong nhiều tổ chức đảng và ở nhiều đảng viên, nhất là ở một số đảng viên có chức, có quyền.

Đối với vấn đề phát huy dân chủ trong Đảng thời kỳ đổi mới, Đảng ta từng nhận định: “Dân chủ trong Đảng còn hạn chế, kỷ luật không nghiêm, một số nơi mất đoàn kết nghiêm trọng…” (3). Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng cũng đã nhận định: “Còn thiếu những quy chế cụ thể bảo đảm phát huy dân chủ, thực hiện đúng đắn nguyên tắc tập trung dân chủ. Một số cấp ủy, tổ chức đảng và cán bộ lãnh đạo…ở một số nơi gia trưởng, độc đoán, chuyên quyền, mất dân chủ hoặc dân chủ hình thức” (4).

Những nội dung cơ bản của phát huy dân chủ trong Đảng

Đường lối, chủ trương là vấn đề quan trọng nhất trong lãnh đạo của Đảng. Khi nắm chính quyền, đường lối, chủ trương của Đảng được chuẩn bị theo quy trình đầy đủ hơn, cấp ủy và cơ quan chuyên trách chuẩn bị, các tổ chức đảng và đông đảo đảng viên tham gia ý kiến, nhiều đường lối, chủ trương còn được công khai tranh thủ ý kiến quần chúng, sau đó mới đưa ra các hội nghị hoặc đại hội thảo luận, quyết nghị thành nghị quyết. Trong nhiều thời kỳ cách mạng, có những vấn đề từ thực tiễn mà tổ chức đảng, và đảng viên cơ sở sáng tạo ra những cách thức mới, có hiệu quả, để khắc phục khó khăn, đưa cách mạng tiến lên. Trung ương Đảng đã tôn trọng, tiếp thu những sáng kiến đó, hoàn thiện thành đường lối, chủ trương chung của Đảng.

Lực lượng lãnh đạo thực hiện thắng lợi đường lối, chủ trương của Đảng là các tổ chức đảng, các cấp ủy từ Trung ương đến cơ sở cùng toàn thể đảng viên. Phát huy dân chủ trong lĩnh vực này đặt ra những yêu cầu cao hơn, đa dạng hơn, đòi hỏi mọi tổ chức đảng, mọi cấp ủy, và mọi đảng viên bất kể ở cương vị nào đều phải phát huy tinh thần trách nhiệm, nâng cao trí tuệ, quán triệt sâu sắc quan điểm, tư tưởng, đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng, đồng thời chủ động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, tìm ra nhiều chủ trương, biện pháp cụ thể phù hợp và thực sự nêu gương thực hiện thắng lợi nhiệm vụ chính trị của mỗi người, ở mỗi địa phương, đơn vị, từng ngành cũng như cả nước. Một nhiệm vụ hết sức cấp bách hiện nay là Đảng phải nâng cao tầm trí tuệ, đáp ứng yêu cầu lãnh đạo cách mạng trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và trong bối cảnh quốc tế hiện nay.

Sinh hoạt đảng là một hoạt động thường xuyên và rất quan trọng của Đảng. Mọi đường lối, chủ trương, tổ chức thực hiện, tổng kết rút ra kinh nghiệm lãnh đạo cách mạng, xây dựng bản thân Đảng, đấu tranh với các thế lực chống Đảng… đều từ trong sinh hoạt đảng. Sinh hoạt dân chủ, chất lượng cao sẽ làm cho Đảng mạnh. Trong Đảng, mọi đảng viên, bất kỳ cương vị gì đều bình đẳng, không có đẳng cấp trong Đảng, không có đảng viên cấp trên, đảng viên cấp dưới. Vì thế, dân chủ trong sinh hoạt đảng là điều tất yếu và có ý nghĩa quyết định dân chủ trong toàn bộ hoạt động của Đảng ta. Kế thừa và phát triển truyền thống dân chủ nội bộ trước yêu cầu mới, Điều lệ của Đảng đều quy định cụ thể nguyên tắc tập trung dân chủ cùng những nội dung cơ bản của nguyên tắc đó. Đảng cũng có những quy chế, quy định về tổ chức và sinh hoạt của Đảng, của các tổ chức đảng trong từng thời kỳ, từng lĩnh vực hoạt động. Phát huy dân chủ trong sinh hoạt đảng ở tất cả các cấp của Đảng là một nội dung quan trọng để phát huy dân chủ trong Đảng, làm gương cho mọi sinh hoạt trong các tổ chức của hệ thống chính trị và trong mọi sinh hoạt xã hội.

Để phát huy dân chủ trong công tác cán bộ, cần khẳng định nguyên tắc Đảng thống nhất lãnh đạo công tác cán bộ, không chỉ với cán bộ trong Đảng mà với cán bộ cả nước. Đảng quyết định chủ trương, chính sách, cơ chế quản lý đối với toàn bộ đội ngũ cán bộ. Việc lựa chọn cán bộ các cấp trong Đảng càng cần thực hiện dân chủ để chọn được những đảng viên thực sự có phẩm chất chính trị, có đạo đức, có trình độ lãnh đạo, có uy tín trong tập thể đảng viên và quần chúng để giao giữ cương vị lãnh đạo trong Đảng. Trong lãnh đạo công tác cán bộ và quản lý cán bộ phải có sự phân công, phân cấp hợp lý, phải bảo đảm mọi quyết định về cán bộ đều có sự lãnh đạo của tổ chức đảng có thẩm quyền. Đối với bản thân cán bộ, khi có những quyết định về mình, cần được thông báo đầy đủ và được trình bày ý kiến. Cần đặc biệt chú ý chống những biểu hiện dân chủ hình thức, cá nhân cục bộ, quan liêu độc đoán, không xuất phát từ lợi ích chung, thành kiến, hẹp hòi, thiếu công tâm hoặc nể nang, tùy tiện, thiếu trách nhiệm với tổ chức và với cán bộ, đảng viên.

Một số biện pháp phát huy dân chủ trong tổ chức và hoạt động của Đảng

Mỗi tổ chức đảng và đảng viên phải nhận thức đúng đắn và thống nhất nội dung dân chủ trong Đảng. Dân chủ phải đi đôi với tập trung. Phát huy dân chủ đồng thời phải chống dân chủ cực đoan, dân chủ không tuân theo kỷ cương phép nước. Nguyên tắc tập trung dân chủ phải được thực hiện theo đúng Điều lệ Đảng và trong mối quan hệ đồng bộ với các nguyên tắc khác như tự phê bình và phê bình, đoàn kết thống nhất trong Đảng. Cơ quan lãnh đạo phải nắm vững quyền chỉ đạo tập trung, điều hành thống nhất, đó là lãnh đạo tập thể. Tăng cường sự lãnh đạo tập thể phải trên cơ sở và đi đôi với mở rộng dân chủ. Ngoài việc nâng cao nhận thức, điều quyết định bảo đảm thực hiện trong thực tế những nội dung đó là phải có cơ chế đúng, có những quy định cụ thể và phải có tinh thần đấu tranh kiên quyết để thực hiện các quy chế, quy định đó. Mọi cán bộ đảng viên có quyền tham gia quyết định công việc của Đảng, được chất vấn, phê bình trong phạm vi tổ chức về hoạt động của tổ chức đảng và đảng viên ở mọi cấp; quyền được thông tin, thảo luận, nêu ý kiến riêng, được bảo lưu ý kiến và trình bày ý kiến trong tổ chức đảng…

Xây dựng Đảng phải đi đôi với chỉnh đốn Đảng, làm cho Đảng thường xuyên trong sạch, vững mạnh cả về chính trị, tư tưởng và tổ chức để đáp ứng yêu cầu lãnh đạo cách mạng trong mọi tình huống. Xây dựng, chỉnh đốn Đảng trong sạch, vững mạnh có phần là kết quả của việc phát huy dân chủ trong Đảng, đó cũng là biểu hiện trình độ dân chủ trong Đảng. Nhưng điều quan trọng hơn, đây là điều kiện quan trọng hàng đầu để phát huy dân chủ trong Đảng. Yêu cầu cơ bản của việc xây dựng, chỉnh đốn Đảng là nâng cao bản lĩnh chính trị và năng lực lãnh đạo của Đảng, nâng cao trình độ kiến thức, đạo đức cách mạng cho cán bộ, đảng viên; khắc phục có hiệu quả tệ tham nhũng; tăng cường dân chủ và kỷ luật, củng cố khối đoàn kết thống nhất trong Đảng; tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng, khắc phục bệnh quan liêu, bao biện, xa rời, coi thường quần chúng, củng cố mối liên hệ giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân; xây dựng, chỉnh đốn Đảng phải thực hiện đúng các nguyên tắc tổ chức và sinh hoạt của Đảng mà trước hết là nguyên tắc tập trung dân chủ.

Đảng viên là lực lượng xây dựng đường lối, chủ trương của Đảng từ Trung ương đến cơ sở; là lực lượng trực tiếp động viên, tổ chức, hướng dẫn quần chúng thực hiện đường lối, chủ trương đó; là tấm gương để quần chúng noi theo. Cho nên, nâng cao chất lượng công tác phát triển đảng viên là một nội dung cơ bản quan trọng của công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng. Nâng cao chất lượng công tác phát triển đảng viên còn là yêu cầu của việc xây dựng và thực hiện dân chủ trong Đảng. Đại hội XII của Đảng nhấn mạnh các yêu cầu nâng cao chất lượng công tác phát triển đảng viên và đảng viên, đặc biệt về tư tưởng chính trị và về trình độ năng lực. Thực tế cho thấy, cơ sở đảng nào có chất lượng đảng viên thấp thì cơ sở đảng ở đó yếu kém, không phát huy được dân chủ trong Đảng và trong quần chúng, phong trào mọi mặt sút kém; đảng viên nào có khuyết điểm hoặc trình độ, năng lực yếu thì không những không chủ động đóng góp vào thực hiện dân chủ trong tổ chức mà còn không dám đấu tranh với các hiện tượng sai trái, mất dân chủ, cũng không thực hiện đầy đủ quyền dân chủ của mình.

Đảng ta nhận định, hiện nay, quan liêu, tham nhũng đã trở thành quốc nạn, là một nguy cơ, thách thức đối với sự sống còn của Đảng, của cách mạng nước ta. Đây là thủ phạm chính gây ra tình trạng mất dân chủ trong Đảng. Các tổ chức đảng và đảng viên phải đi đầu, nêu gương chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí, chống đặc quyền, đặc lợi, hách dịch, cửa quyền. Thực hiện tốt việc chống quan liêu, tham nhũng, chống đặc quyền, đặc lợi trong Đảng sẽ có tác động quyết định đến việc chống quan liêu, tham nhũng, thực hành dân chủ, làm lành mạnh các quan hệ xã hội.

Từ bản chất của Đảng và vai trò là Đảng cầm quyền, trước thực trạng và yêu cầu xã hội hiện nay, vấn đề phát huy dân chủ trong Đảng phải được nhận thức vừa là mục tiêu, vừa là động lực để nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng.

_______________

1. Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 7, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, tr.241.

2. Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 10, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, tr.118.

3. Báo cáo xây dựng Đảng và sửa đổi Điều lệ Đảng tại đại hội VII của Đảng, Nxb Sự thật, Hà Nội, 1991. tr.11.

4. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006, tr.270.

Tác giả: Khuất Văn Hùng

Nguồn: Tạp chí VHNT số 428, tháng 2-2020