Xây dựng môi trường nghiên cứu khoa học ở các trường đại học hiện nay

Nghiên cứu khoa học là một trong những hoạt động trọng tâm của các cơ sở giáo dục đào tạo, nhất là các cơ sở giáo dục đào tạo bậc đại học trở lên. Bất cứ một trường đại học nào cũng đều có hai nhiệm vụ chính và quan trọng nhất là đào tạo và nghiên cứu khoa học. Đây là hai hoạt động có mối quan hệ hữu cơ, hai nhiệm vụ cơ bản chiến lược của các trường đại học.

Để thực hiện tốt nhiệm vụ nghiên cứu khoa học, ngoài các yếu tố như vai trò lãnh đạo của các cấp ủy đảng, tổ chức quản lý của nhà trường, điều hành, hướng dẫn, kiểm tra của cơ quan chức năng, chất lượng đội ngũ cán bộ nghiên cứu thì môi trường nghiên cứu khoa học thuận lợi có tác động tích cực đến kết quả thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu khoa học. Vì vậy, xây dựng môi trường nghiên cứu khoa học ở các trường đại học phải thường xuyên được coi trọng, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho các nhiệm vụ nghiên cứu khoa học của nhà trường. Theo đó, cần thực hiện tốt các biện pháp sau:

Một là, tiếp tục hoàn thiện các cơ chế, chính sách đối với hoạt động nghiên cứu khoa học. Quá trình này phải đặt dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo chặt chẽ của cấp đảng ủy các trường đại học và tuân thủ các cơ chế, chính sách do Đảng, Nhà nước, Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành. Đổi mới, hoàn thiện cơ chế quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học, các trường đại học cần nắm bắt và triển khai kịp thời các quan điểm, đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về hoạt động nghiên cứu khoa học. Tạo môi trường pháp lý linh hoạt, thuận lợi và phù hợp để thúc đẩy hoạt động nghiên cứu khoa học phát triển. Các trường đại học cần xây dựng nội quy, quy chế, quy định trong hoạt động nghiên cứu khoa học, giáo dục nâng cao nhận thức để mỗi người đều hoàn thành chức trách, nhiệm vụ và làm việc theo nội quy, quy chế, pháp luật của Nhà nước, quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo, của từng ngành. Tạo điều kiện thuận lợi và động lực để thu hút cán bộ, giảng viên, sinh viên tích cực tham gia nghiên cứu khoa học, tổ chức đánh giá, nghiệm thu các sản phẩm nghiên cứu khoa học nghiêm túc, chặt chẽ đúng quy trình, thủ tục.

Xây dựng thiết chế dân chủ, công khai, minh bạch trong hoạt động nghiên cứu khoa học, đảm bảo cho hoạt động nghiên cứu khoa học phát triển mạnh và mang lại hiệu quả cao; tạo ra sự gắn kết giữa năng lực nghiên cứu với nhu cầu phát triển khoa học quân sự, giữa nhà trường với đơn vị cơ sở. Hoàn thiện quy chế, quy định phát hiện, thu hút, quản lý, bố trí sử dụng các nguồn lực nghiên cứu khoa học đảm bảo tính khoa học, phù hợp với từng trường đại học.

Hội nghị Nghiên cứu khoa học là dịp bổ ích để sinh viên nâng cao kiến thức

Ảnh: Ngọc Ánh

Hoàn thiện và thực hiện tốt chính sách động viên, khuyến khích cán bộ, giảng viên tham gia nghiên cứu khoa học, quán triệt sâu sắc nghị quyết, đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, các chủ trương, chỉ thị, quy định trên về công tác cán bộ, công tác chính sách, nhất là về cán bộ nghiên cứu khoa học ở các nhà trường. Đồng thời, phải quán triệt cho các cấp, ngành, lực lượng ở các cơ quan, giáo viên và sinh viên nhận thức đúng và đầy đủ về vị trí, vai trò cũng như các quy chế, quy định, lộ trình thực hiện đề án bồi dưỡng, phát triển nguồn nhân lực nghiên cứu khoa học của nhà trường.

Thường xuyên bám sát thực tiễn, kịp thời đề xuất với cấp trên ban hành các chính sách phù hợp để tạo điều kiện, khuyến khích cán bộ, giảng viên tích cực tham gia nghiên cứu khoa học. Thực hiện tốt việc khen thưởng, biểu dương, tôn vinh và tặng các danh hiệu, kỷ niệm chương cho cán bộ, giảng viên có nhiều thành tích trong tham gia nghiên cứu khoa học. Hoàn thiện các chính sách hỗ trợ kinh phí hợp lý cho nghiên cứu khoa học, xây dựng các phòng hội thảo, trung tâm nghiên cứu khoa học, thư viện, phòng thí nghiệm phục vụ cho nghiên cứu khoa học.

Hai là, xây dựng và củng cố cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ cho hoạt động nghiên cứu khoa học. Tăng cường công tác chỉ đạo, điều hành nhiệm vụ đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị kỹ thuật của các nhà trường, kết hợp giữa các nguồn đầu tư để nâng cấp, phát triển theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, ưu tiên đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị gắn với chức năng, nhiệm vụ giáo dục đào tạo, nghiên cứu khoa học của mỗi trường đại học, nâng cao hiệu quả đầu tư và hiệu suất khai thác, sử dụng nhằm đạt hiệu quả cao nhất, tránh lãng phí.

Thường xuyên giáo dục nâng cao nhận thức về vai trò và giá trị của cơ sở, vật chất, trang thiết bị, phương tiện đảm bảo cho nhiệm vụ nghiên cứu khoa học, tích cực nghiên cứu, vận dụng phát huy hiệu quả, đồng thời nêu cao ý thức trách nhiệm giữ gìn, bảo quản các cơ sở vật chất, trang thiết bị, đảm bảo tốt, bền, sử dụng an toàn, tiết kiệm để giảm bớt những chi phí không cần thiết mà vẫn đạt được hiệu quả trong nghiên cứu khoa học. Kết hợp chặt chẽ khai thác cơ sở vật chất, trang bị kỹ thuật phục vụ nhiệm vụ giáo dục đào tạo với nghiên cứu khoa học.

Ba là, xây dựng phong trào nghiên cứu khoa học sâu rộng ở các trường đại học. Tạo phong trào nghiên cứu khoa học cho sinh viên bằng cách tổ chức nhiều cuộc thi, sân chơi trí tuệ nhằm thu hút sinh viên tham gia, chia sẻ, học hỏi kinh nghiệm, kiến thức. Xây dựng câu lạc bộ học thuật dành cho sinh viên, động viên cán bộ, giảng viên, sinh viên tham gia để định hướng, giải đáp những vướng mắc trong nghiên cứu, nhất là về phương pháp nghiên cứu để hiểu rõ hơn về nội dung, quy trình thực hiện một nhiệm vụ nghiên cứu khoa học, từ đó tạo hứng thú của sinh viên đối với các hoạt động nghiên cứu khoa học. Kết hợp chặt chẽ việc đánh giá kết quả, phân loại sinh viên hằng năm, phân loại tốt nghiệp gắn với kết quả nghiên cứu khoa học, có cơ chế, chính sách động viên, khích lệ trực tiếp kết quả học tập để tạo động lực cho sinh viên tham gia nghiên cứu khoa học.

Thực hiện tốt công tác giáo dục, tuyên truyền về ý nghĩa, vai trò của hoạt động nghiên cứu khoa học đối với mọi cán bộ, giảng viên, sinh viên. Tăng cường hoạt động giao lưu, trao đổi giữa cán bộ khoa học, giảng viên của nhà trường với sinh viên, giữa sinh viên có nhiều thành tích trong nghiên cứu khoa học với sinh viên mới tham gia hoặc ít kinh nghiệm trong nghiên cứu khoa học. Đồng thời, tăng cường giao lưu, trao đổi, liên kết giữa nhà trường với các trường đại học khác. Phát huy vai trò của đoàn thanh niên trong giáo dục, vận động, tổ chức các phong trào thi đua trong sinh viên hướng vào nhiệm vụ nghiên cứu khoa học.

Bốn là, phát huy hiệu quả hoạt động của thư viện các trường đại học. Trong các nhà trường, thư viện là bộ phận không thể thiếu, có vai trò quan trọng trong việc giáo dục văn hóa, tri thức, phát huy sự tìm tòi, sáng tạo trong quá trình dạy và học của giảng viên và sinh viên. Là nguồn tài liệu trực tiếp cung cấp cho sinh viên tri thức trong nghiên cứu khoa học. Do đó, căn cứ vào điều kiện thực tế của từng nhà trường, phải thường xuyên quan tâm xây dựng và phát huy hiệu quả khai thác của thư viện nhà trường.

Tăng cường đầu tư xây dựng các thư viện trường đại học hiện đại về trang thiết bị, phong phú về tài liệu. Nâng cao chất lượng công tác quản lý và khai thác, bố trí, phân loại hợp lý giúp cho cán bộ, giảng viên, sinh viên thuận lợi trong tìm kiếm và khai thác thông tin, tài liệu. Có sự phối kết hợp trong công tác bổ sung tài liệu giữa các trường đại học với nhau, cũng như đối với các thư viện khoa học lớn trong nước. Thực hiện việc chia sẻ nguồn lực thông tin bằng các hình thức trao đổi tài liệu, cho mượn liên thư viện, phối hợp bổ sung. Đảm bảo trao đổi, hợp tác thường xuyên giữa thư viện các trường đại học trong nước với thư viện các trường đại học nước ngoài.

Phát triển cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin làm cơ sở để thực hiện số hóa các nguồn tài liệu dựa trên hệ thống cơ sở vật chất đã có kết hợp với các trang thiết bị được đầu tư mới, hiện đại, xây dựng cơ sở dữ liệu tích hợp cho mọi hoạt động của thư viện, sử dụng các thành tựu mới nhất của ngành công nghệ thông tin, nhất là các công nghệ Internet, nâng cao chất lượng của vốn tài liệu và phát triển các dịch vụ thông tin, thư viện hiện đại. Đồng thời, bồi dưỡng, đào tạo, đào tạo lại cán bộ thư viện, đáp ứng với yêu cầu nhiệm vụ, đặc biệt về công nghệ thông tin, kiến thức về các dịch vụ thông tin, thư viện và ngoại ngữ.

Chất lượng đào tạo và nghiên cứu khoa học làm nên thương hiệu và uy tín của các trường đại học. Hai hoạt động này có tác dụng hỗ trợ nhau, do đó đẩy mạnh nghiên cứu khoa học góp phần quan trọng nâng cao chất lượng đào tạo. Thực hiện đồng bộ các giải pháp trên sẽ tạo dựng môi trường nghiên cứu khoa học lành mạnh, góp phần thực hiện tốt sứ mệnh của mỗi trường đại học hiện nay.

Tác giả: Nguyễn Minh Đức

Nguồn: Tạp chí VHNT số 429, tháng 3-2020