Phát triển du lịch miệt vườn chợ Lách – Bến Tre từ góc nhìn công nghiệp văn hóa

Huyện Chợ Lách, tỉnh Bến Tre – vùng đất được thiên nhiên ưu đãi với khí hậu ôn hòa, hệ động thực vật phong phú, phù sa bồi đắp quanh năm làm nên vùng đất được mệnh danh là vương quốc hoa kiểng, mở đường cho du lịch miệt vườn hình thành. Thời gian qua, làng nghề truyền thống cây giống và hoa kiểng Chợ Lách đã góp phần làm thay đổi diện mạo, phát triển nông thôn, nâng cao đời sống người dân địa phương. Tuy nhiên, việc gắn kết, thúc đẩy khai thác phát triển du lịch miệt vườn Chợ Lách chưa tương xứng tiềm năng, chưa đáp ứng nhiệm vụ đặt ra trong bối cảnh cuộc cách mạng 4.0 đã nổ ra. Một trong những nguyên nhân chính là do địa phương chưa tiếp cận công nghiệp văn hóa (CNVH) để thúc đẩy sáng tạo khởi nghiệp phát triển du lịch miệt vườn.

     1. Tiếp cận CNVH trong phát triển du lịch miệt vườn Chợ Lách

     Theo UNESCO, thuật ngữ CNVH được dùng để chỉ các ngành công nghiệp kết hợp sự sáng tạo, sản xuất và thương mại hóa các nội dung sáng tạo, những nội dung về bản chất mang tính phi vật thể và văn hóa. Các nội dung này thường được bảo vệ bởi luật bản quyền và thể hiện dưới hình thức sản phẩm hay dịch vụ… Đặc biệt, gần đây, nhiều nước đã sử dụng khái niệm kinh tế sáng tạo hay các ngành công nghiệp sáng tạo thay thế thuật ngữ CNVH. Ở Việt Nam, CNVH gồm các lĩnh vực sử dụng năng lực sáng tạo, nguồn vốn văn hóa, kết hợp chặt chẽ với ứng dụng công nghệ và kỹ năng kinh doanh tạo ra các sản phẩm, dịch vụ văn hóa đáp ứng nhu cầu của xã hội. Với những đặc tính này, CNVH có thế mạnh không gì thay thế trong quá trình nâng cao hàm lượng khoa học trong sản xuất nông nghiệp, tạo đà cho sáng tạo khởi nghiệp phát triển du lịch.

     Du lịch miệt vườn ở Chợ Lách được coi là điểm sáng của du lịch Bến Tre với lợi thế về nguồn tài nguyên du lịch sinh thái miệt vườn phong phú, nguồn lao động cần cù, sáng tạo, luôn để lại dấu ấn khác biệt của sông nước miệt vườn cây trái, hoa kiểng, thể hiện được trình độ và hàm lượng khoa học trong sản xuất nông nghiệp. Tiếp cận CNVH để thúc đẩy sáng tạo khởi nghiệp, phát triển du lịch miệt vườn Chợ Lách phải xuất phát từ những cơ sở:

Du lịch miệt vườn chợ Lách – Bến Tre. Ảnh: Nam Phong

     Thứ nhất, bối cảnh hội nhập và toàn cầu hóa, cách mạng 4.0 đã đưa CNVH trở thành một loại tài sản chiến lược trong quá trình nâng cao hàm lượng khoa học trong sản xuất nông nghiệp, góp phần phát triển kinh tế – xã hội huyện Chợ Lách, củng cố tính độc đáo của du lịch miệt vườn – một hình thức du lịch dựa vào điều kiện tự nhiên sẵn có của địa phương, tạo ra sản phẩm du lịch từ những khu vườn trái cây, vườn hoa kiểng, trang trại, làng nghề… vận hành với hàm lượng khoa học kỹ thuật cao trong canh tác, kinh doanh. CNVH không chỉ đóng vai trò then chốt, thúc đẩy gia tăng hàm lượng khoa học trong sản xuất nông nghiệp, mà còn làm phong phú bản sắc văn hóa miệt vườn, tạo nên sắc thái riêng của du lịch miệt vườn Chợ Lách.

     Thứ hai, bằng thành tố then chốt là vốn văn hóa vững chắc và tinh thần doanh nghiệp, CNVH là công cụ hữu hiệu để gia tăng hàm lượng khoa học trong sản xuất nông nghiệp, thúc đẩy tăng trưởng, đổi mới kinh tế, biến văn hóa trở thành thành tố quan trọng của thương mại và cạnh tranh. Những tiến bộ về hệ thống quản trị, công nghệ mới, nguồn lực tài chính, nguồn nhân lực và môi trường hỗ trợ nói chung được mang đến từ CNVH sẽ kết hợp cùng nhau, làm gia tăng hàm lượng khoa học trong sản xuất nông nghiệp, đồng thời tạo ra nhiều tác động tích cực từ lĩnh vực khoa học, văn hóa, đóng góp cho công cuộc xây dựng nông thôn mới, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế – xã hội huyện Chợ Lách.

     Thứ ba, CNVH không chỉ gia tăng hàm lượng khoa học trong sản xuất nông nghiệp, mà còn củng cố văn minh miệt vườn (đặc trưng tiêu biểu cho hình thức sinh hoạt vật chất và tinh thần cao nhất ở đồng bằng sông Cửu Long) thông qua sự tham gia tích cực của cộng đồng, các nhóm, cá nhân vào hoạt động khoa học và văn hóa, đáp ứng yêu cầu phát triển du lịch bền vững thông qua việc nâng cao chất lượng và tính chuyên nghiệp, đây mới là tác nhân đích thực tạo nên diện mạo nông thôn mới một cách bền vững.

     Thứ tư, CNVH cung cấp những cơ hội để nâng cao hàm lượng khoa học trong sản xuất nông nghiệp thông qua phát triển tài năng và tạo công ăn việc làm bền vững, thay đổi diện mạo nông thôn, hình thành các khu vực sáng tạo trong nhiều làng nghề, hay tăng cường các thiết chế để nâng dần hàm lượng khoa học trong sản xuất nông nghiệp, chất văn hóa tại xã nông thôn mới.

     Thứ năm, CNVH tạo ra tác động lan tỏa. Các ngành CNVH năng động và vững mạnh sẽ nâng cao chất lượng hàm lượng khoa học trong sản xuất nông nghiệp và hình ảnh của du lịch miệt vườn Chợ Lách. Ngành thiết kế phát triển sẽ thúc đẩy năng lực cạnh tranh, cải tiến thương hiệu cho các lĩnh vực dịch vụ, sản xuất, mở rộng thị trường quốc tế mới cho du lịch miệt vườn.

     Thứ sáu, trong bối cảnh nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế, quá trình nâng cao hàm lượng khoa học trong sản xuất nông nghiệp, sự phát triển của khoa học kỹ thuật và văn hóa ở Chợ Lách còn nhiều bất cập: hoạt động khoa học kỹ thuật, văn hóa phụ thuộc vào bao cấp của nhà nước, trong khi đó địa phương chưa biết cách huy động các nguồn lực trong xã hội; kỹ năng quản lý, tổ chức sản xuất và kinh doanh trong nông nghiệp, nông thôn, trong lĩnh vực văn hóa, du lịch… còn yếu; chính quyền, các cơ quan chức năng cấp huyện, cấp xã chưa quan tâm đúng mức đến thị trường khoa học công nghệ và ứng dụng để gia tăng hàm lượng khoa học; hoạt động của các làng nghề còn thiếu sức sáng tạo; lực lượng lao động chưa được tiếp cận các kỹ năng và chuyên môn phù hợp để thích ứng và vận hành hiệu quả các mô hình tổ chức làng nghề và kinh doanh du lịch miệt vườn ứng dụng khoa học kỹ thuật từ kênh CNVH.

     Có thể nói, trong bối cảnh đất nước đang đổi mới, tăng cường hội nhập quốc tế, tiến hành sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, thích ứng với cuộc cách mạng 4.0, phát triển CNVH là một trong những bước đi đột phá để gia tăng hàm lượng khoa học trong sản xuất nông nghiệp, biến những khát vọng phát triển du lịch miệt vườn thành hiện thực. Đây chính là công cụ hiệu quả để biến khoa học kỹ thuật và văn hóa thành động lực phát triển kinh tế – xã hội, thúc đẩy nền kinh tế cạnh tranh, đa dạng và hiệu quả hơn. CNVH là đòn bẩy giúp gia tăng hàm lượng khoa học, đem lại những giá trị trực tiếp và gián tiếp: tạo ra cơ hội công ăn việc làm mới, thúc đẩy tiến trình cải tiến sản xuất, kinh doanh, mở ra những thị trường mới cho các sản phẩm và dịch vụ sáng tạo du lịch miệt vườn. Quan trọng hơn nữa, đây là một cách tiếp cận sáng tạo và nhất quán khi nói đến phát triển du lịch miệt vườn, giúp Chợ Lách tận dụng tối đa những nguồn lực quan trọng của vương quốc hoa kiểng: đó là tài năng của nghệ nhân hoa kiểng, với sức lan tỏa của tinh thần sáng tạo và kết nối với toàn cầu; là hàm lượng khoa học, vốn văn hóa truyền thống với tên tuổi của nhà bác học Trương Vĩnh Ký; là năng lực thích ứng nhanh nhạy và bền bỉ, lao động sáng tạo của người Chợ Lách tài năng, thanh lịch.

     2. Những vấn đề đặt ra nhằm nâng cao phát triển du lịch miệt vườn Chợ Lách

     Từ năm 2016, tỉnh Bến Tre triển khai chương trình Đồng Khởi khởi nghiệp và phát triển doanh nghiệp, toàn tỉnh tập trung dồn sức phát triển các doanh nghiệp khởi nghiệp. Đây là xu thế lớn của nước ta khi tốc độ phát triển, đóng góp của các doanh nghiệp khởi nghiệp giữ vai trò quan trọng đối với sự thịnh vượng của quốc gia. Trong khi đó, CNVH, công nghiệp sáng tạo phát triển dựa vào tài năng trí tuệ và hàm lượng khoa học trong sản xuất kinh doanh, vốn văn hóa nhằm tạo ra những giá trị cho các sản phẩm và dịch vụ; giúp kết nối tiềm năng thành lợi thế kinh tế, vì vậy, công nghiệp sáng tạo gắn chặt với kinh doanh khởi nghiệp, làm gia tăng hàm lượng khoa học trong sản xuất kinh doanh. Vì vậy, tập trung phát triển công nghiệp sáng tạo sẽ mở đường cho sự gia tăng hàm lượng khoa học, từ đó đẩy mạnh phát triển nền kinh tế khởi nghiệp, tạo điều kiện hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp cho huyện Chợ Lách phát triển du lịch miệt vườn.

     Kinh nghiệm thế giới cho thấy, tốc độ phát triển của CNVH luôn gấp 2 lần so với tốc độ tăng trưởng GDP của các ngành sản xuất, 1,5 lần so với các ngành dịch vụ. Nhiều đô thị lớn trên thế giới đã sử dụng CNVH để tạo ra động lực mới cho sự phát triển sau khi các ngành công nghiệp chính đi vào suy thoái. Hiện nay, để nâng cao hàm lượng khoa học, đưa du lịch miệt vườn Chợ Lách phát triển, cần quan tâm đến các định hướng và nhiệm vụ cơ bản:

     Tổ chức khảo sát, đánh giá lại các mô hình quản trị và đầu tư cho các làng nghề, tổ hợp tác và hộ dân làm du lịch miệt vườn để giảm sự lãng phí trong đầu tư phát triển hạ tầng nói chung, khuyến khích những mô hình đầu tư và kinh doanh với nhiều tổ chức khoa học, văn hóa; ứng dụng tinh thần mới về khoa học, sáng tạo và cải tổ các thiết chế văn hóa hiện có, gắn kết với phát triển theo mô hình du lịch miệt vườn, giữ vững và phát triển hai thương hiệu du lịch miệt vườn Cái Mơn và Chợ Lách.

     Xác định CNVH và gia tăng hàm lượng khoa học trong nền kinh tế sáng tạo là điểm nhấn của chương trình phát triển kinh tế – xã hội, mà trọng tâm là phát triển du lịch miệt vườn trong toàn hệ thống chính trị trên địa bàn huyện, đến từng người dân. Điều này nhằm đảm bảo một cách tiếp cận gia tăng hàm lượng khoa học từ kênh CNVH phối hợp ở mọi lĩnh vực: khoa học, văn hóa, kinh tế, xã hội, giáo dục bằng các chương trình hành động phát triển du lịch miệt vườn cụ thể, huy động được sự tham gia của các chuyên gia trong và ngoài nước.

     Tập trung đầu tư mới cho sự gia tăng hàm lượng khoa học trong các mô hình du lịch miệt vườn phát triển trên nền CNVH. Tạo cơ hội cho các làng nghề, tổ chức xã hội nghề nghiệp, tổ hợp tác, tổ chức khoa học, văn hóa có thể đa dạng hóa phương thức hoạt động và nguồn thu, kinh doanh, tiếp cận những loại hình tài chính khác nhau (bao gồm các quỹ đầu tư khởi nghiệp, quỹ môi trường, quỹ phát triển doanh nghiệp xã hội, các gói tín dụng ưu đãi…) và tham gia vào nhiều công việc kinh doanh hay dự án chung với các chuỗi giá trị sản xuất từ du lịch miệt vườn (gồm các chương trình sáng tạo khởi nghiệp, dự án AMD…).

     Có những hình thức mời gọi, tôn vinh, khen thưởng tinh thần hiếu học, say mê nghiên cứu, nhanh nhạy tiếp cận, làm chủ khoa học công nghệ, sáng tạo lao động, tinh thần doanh nhân và sự đổi mới, gia tăng hàm lượng khoa học trong hoạt động làng nghề… thông qua tăng lương, thưởng và điều kiện cải thiện khác cho các chuyên gia, những người tạo nên tính hiệu quả của sự phát triển du lịch miệt vườn Chợ Lách (ví như: tôn vinh nghệ nhân làng nghề, thi bàn tay vàng làng nghề hoa kiểng…). Việc tổ chức các sự kiện lớn như: Hội thảo khoa học Quốc tế Các loại hình du lịch hiện đại (diễn ra vào tháng 10 – 2016 do Trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật và Du lịch Sài Gòn và Trường Đại học Charles De Gaulle – Lille 3 Pháp phối hợp tổ chức); Ngày Hội Pháp ngữ Đồng bằng sông Cửu Long lần thứ XXI và kỷ niệm 45 năm ngày thiết lập quan hệ Ngoại giao Việt Nam – Pháp do Liên hiệp các tổ chức hữu nghị, Sở GD&ĐT tỉnh Bến Tre phối hợp với trường Đại học Cần Thơ và các tổ chức quốc tế Pháp ngữ tổ chức… đều thể hiện sự quan tâm đặc biệt khi đưa ra ý tưởng nghiên cứu, trao đổi học thuật, giáo dục để phát triển du lịch ở vương quốc cây kiểng Cái Mơn, Chợ Lách.

     Tổ chức đánh giá việc thực thi các quy định về quyền sở hữu trí tuệ, hướng dẫn người dân chủ động tạo ra tiền đề gia tăng hàm lượng khoa học trong sản xuất kinh doanh thông qua việc nhanh nhạy tiếp cận thị trường và biết tích lũy, làm giàu từ tài sản trí tuệ, thúc đẩy cải tiến mẫu mã sản phẩm, dịch vụ, đổi mới quản lý và điều phối các vấn đề về quyền sở hữu trí tuệ cho những người hoạt động trong lĩnh vực văn hóa và du lịch miệt vườn. Tổ chức các cuộc vận động sáng tác, sinh hoạt học thuật hướng đến những tác phẩm văn học nghệ thuật mới thổi hồn cho cây trái, hoa kiểng Chợ Lách, nâng cấp sức hấp dẫn của du lịch miệt vườn nơi đây bằng dấu ấn mới từ ảnh hưởng của danh nhân Trương Vĩnh Ký; nghiên cứu xác lập lõi tâm linh và tín ngưỡng dân gian nghề trồng cây ăn trái, hoa kiểng Cái Mơn để có định hướng cải tiến, nâng cấp lễ hội cây trái Chợ Lách gắn kết với lễ hội dừa Bến Tre tạo ra sản phẩm du lịch độc đáo.

     Ứng dụng các sáng kiến gia tăng hàm lượng khoa học, chất lượng văn hóa trong nhiều hoạt động có vận dụng sáng tạo của CNVH như: xây dựng mô hình phát triển du lịch miệt vườn ở làng nghề hoa kiểng Cái Mơn với điểm nhấn du lịch danh nhân, tạo ra không gian kết nối mạng lưới các nhà khoa học, chuyên gia, du khách và không gian trưng bày, triển lãm về nhà bác học Trương Vĩnh Ký và cây kiểng Cái Mơn; hình thành kênh kết nối du khách trong và ngoài nước bằng hành trình di sản danh nhân từ Cái Mơn; xây dựng, mở rộng thị trường du lịch miệt vườn Chợ Lách từ CNVH. Theo chúng tôi, đây là mô hình phù hợp nhất cho Chợ Lách tiếp cận các ngành CNVH để gia tăng hàm lượng khoa học phát triển du lịch miệt vườn qua kênh điện ảnh, văn học, nghiên cứu khoa học, phát triển thủ công nghiệp, làng nghề và các phương thức đầu tư, đóng góp chuyên biệt như hiến tặng, bảo trợ, tài trợ cho văn hóa, học thuật…

     Từ vốn văn hóa miệt vườn đã được thừa nhận (làng nghề truyền thống cây giống và hoa kiểng Cái Mơn), đến kho tàng di sản văn hóa vật thể, phi vật thể (danh nhân Trương Vĩnh Ký, lễ hội cây trái…), Chợ Lách có thể sử dụng các tài sản khoa học, văn hóa này như một động lực sáng tạo khởi nghiệp phát triển, tạo ra dấu ấn riêng và lợi thế cho các sản phẩm và dịch vụ qua kênh CNVH nhằm tạo nên một diện mạo mới cho du lịch miệt vườn Chợ Lách trong tương lai.

Tác giả:Vũ Thị Phương – Nguyễn Thị Kim Long

Nguồn: Tạp chí VHNT số 418, tháng 4-2019